Năm 2023, trong bối cảnh lạm phát tiếp tục leo thang, các ngân hàng trung ương chủ chốt trên toàn cầu tiếp tục thực hiện chính sách tiền tệ siết chặt, đẩy mức lãi suất lên cao. Đồng thời, các “tác dụng phụ” của việc tăng lãi suất liên tục trở nên rõ rệt, tốc độ tăng trưởng kinh tế thế giới chậm lại thêm, khiến triển vọng chính sách tiền tệ siết chặt bị áp lực. Sau hơn hai năm chu kỳ tăng lãi suất, các nền kinh tế lớn đều giảm bớt tốc độ tăng lãi suất, tín hiệu “bầy chim” dần hiện rõ, kỳ vọng chính sách tiền tệ sẽ chuyển đổi tiêu cực, làm cho cuộc sống tăng lãi suất mãnh liệt nhất trong gần 40 năm trở nên kết thúc dần.
Quyết liệt tăng lãi suất nhưng bước chân chậm lại
Để chống lại lạm phát cao đáng kể, nhiều ngân hàng trung ương trên thế giới tiếp tục siết chặt chính sách tiền tệ, tăng lãi suất nhiều lần, vẫn là trọng tâm của chính sách tiền tệ toàn cầu.
Cụ thể, các nước phát triển vẫn cam kết “duy trì lãi suất cao trong thời gian dài hơn”. Cục Dự trữ Liên bang Mỹ đã tăng lãi suất 4 lần vào tháng 1, 3, 5 và 7 năm 2023, tính tổng cộng tăng lên 100 điểm cơ bản. Ngân hàng Trung ương Châu Âu đã tăng lãi suất liên tục trong năm 2023, tính tổng cộng tăng lên 200 điểm cơ bản, mức lãi suất lưu kho đã đạt mức cao nhất trong lịch sử. Ngân hàng Trung ương Anh đã tăng lãi suất liên tục từ tháng 12 năm 2021 đến tháng 12 năm 2023, tính tổng cộng tăng lên 175 điểm cơ bản, lãi suất cơ bản tăng lên 5.25%. Các ngân hàng trung ương của Canada, Úc, Na Uy và nhiều nước khác cũng đã tăng lãi suất nhiều lần trong năm 2023.
Một số nền kinh tế mới nổi cũng vẫn đang trong chu kỳ siết chặt chính sách tiền tệ. Ví dụ, vì áp lực mất giá liên tục và áp lực lạm phát kéo dài, Ngân hàng Trung ương Nga đã tăng lãi suất 5 lần trong năm 2023, tính tổng cộng tăng lên 850 điểm cơ bản, lãi suất cơ bản tăng lên 16%; Ngân hàng Trung ương Thổ Nhĩ Kỳ đã tăng lãi suất liên tục trong năm 2023, tính tổng cộng tăng lên 3400 điểm cơ bản, lãi suất cơ bản tăng lên 42.5%.
Theo thống kê của Quỹ Tiền tệ Quốc tế, trong hơn hai năm nỗ lực chống lại lạm phát, trung bình nền kinh tế phát triển đã tăng lãi suất khoảng 400 điểm cơ bản, nền kinh tế mới nổi đã tăng khoảng 650 điểm cơ bản.
Tuy nhiên, áp lực lạm phát đang dần giảm đi, dẫn đến các ngân hàng trung ương trên toàn cầu giảm bớt bước đi tăng lãi suất. Ví dụ, trong 8 cuộc họp chính sách tiền tệ của Mỹ vào năm 2023, có 4 lần tuyên bố tạm ngừng tăng lãi suất và tổng lượng tăng lãi suất trong năm không bằng 425 điểm cơ bản như năm 2022. Cục trưởng Cơ quan Dự trữ Liên bang Mỹ nhấn mạnh rằng, khi xác định mức độ tiếp tục siết chặt chính sách, họ sẽ xem xét mức độ tích luỹ của chính sách tiền tệ, mức độ trễ hậu của chính sách tiền tệ đối với hoạt động kinh tế và ảnh hưởng của lạm phát, cũng như sự phát triển kinh tế và tài chính.
Ngân hàng trung ương Anh và Ngân hàng Trung ương Châu Âu lần lượt đã tạm ngừng tăng lãi suất từ tháng 9 và tháng 10 năm 2023. Ngân hàng trung ương Hàn Quốc duy trì lãi suất cơ bản không đổi trong hầu hết các cuộc họp chính sách tiền tệ vào năm 2023. Trong số 8 ngân hàng trung ương của các nền kinh tế chủ chốt đã tổ chức cuộc họp chính sách tiền tệ vào tháng 12 năm 2023, có 7 ngân hàng chọn giữ nguyên chính sách tiền tệ hiện tại.
Dữ liệu thống kê từ Reuters cho thấy, trong vòng một năm qua, các ngân hàng trung ương điều hành 10 đồng tiền ngoại hối phổ biến nhất trên thế giới đã tăng lãi suất tổng cộng 38 lần, tăng tổng cộng 1200 điểm cơ bản, ít hơn so với 54 lần tăng lãi suất và 2700 điểm cơ bản trong năm 2022; các ngân hàng trung ương của các nền kinh tế mới nổi đã tăng lãi suất tổng cộng 5075 điểm cơ bản, ít hơn so với 7425 điểm cơ bản trong năm 2022.
Nhiều quốc gia đề xuất chuyển đổi chính sách tiền tệ
Các ngân hàng trung ương trên toàn cầu giảm bớt bước đi tăng lãi suất chủ yếu do tiến triển trong việc chống lại lạm phát và môi trường tài chính trở nên khắt khe dẫn đến sự giảm tốc độ tăng trưởng kinh tế. Trong bối cảnh này, kỳ vọng của thị trường về việc các nền kinh tế chủ chốt nới lỏng chính sách tiền tệ dần tăng lên.
Dữ liệu từ Bộ Thương mại Mỹ cho thấy, chỉ số giá tiêu dùng cá nhân của Mỹ tăng so với cùng kỳ năm trước vào tháng 11 năm 2023 đã giảm so với tháng trước, cho thấy sự ‘lạnh đi’ của lạm phát ở Mỹ. Phổ biến trong thị trường rằng chu kỳ tăng lãi suất của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ có thể đã kết thúc, và có thể giảm lãi suất trong năm 2024.
Dự báo tình hình kinh tế mới nhất của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ cho thấy, trong số 19 quan chức của Cục, có 17 người dự đoán rằng đến cuối năm 2024, lãi suất chính sách sẽ thấp hơn mức hiện tại, trong đó hầu hết dự đoán lãi suất sẽ giảm từ 50 đến 75 điểm cơ bản. Điều này có nghĩa là, nếu tính theo mỗi lần giảm lãi suất là 25 điểm cơ bản, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ sẽ giảm lãi suất hai hoặc ba lần trong năm 2024.
Ngoài Mỹ, tỷ lệ lạm phát của khu vực đồng euro và Anh vào tháng 11 năm ngoái cũng đạt mức thấp nhất trong hơn hai năm qua. Các nhà kinh tế từ Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế Châu Âu cho biết, nếu tỷ lệ lạm phát vào tháng 1 năm nay tiếp tục giảm mạnh, Ngân hàng Trung ương Châu Âu ‘có thể thực hiện việc giảm lãi suất lần đầu tiên vào mùa xuân’. Đối với tình hình lạm phát giảm mạnh và kinh tế tiếp tục yếu, các cơ quan thị trường dự đoán rằng hành động giảm lãi suất của Ngân hàng Trung ương Anh trong tương lai có thể sớm h
Để đối phó với sự không chắc chắn về triển vọng kinh tế, các nền kinh tế mới nổi càng ngày càng có xu hướng điều chỉnh hoặc đảo ngược chính sách tiền tệ. Số liệu thống kê từ Ngân hàng Quốc tế cho thấy rằng trong năm 2023, số lượng các thị trường mới nổi và các quốc gia đang phát triển ngừng tăng lãi suất hoặc chọn giảm lãi suất liên tục tăng lên từ 7 trong nửa đầu năm lên đến 16 trong nửa cuối năm, trong đó có Chile, Brazil, Peru, Indonesia, Saudi Arabia, Hungary, Cộng hòa Séc, Ba Lan và nhiều nơi khác.
Dịch giả Dean Turner, Kinh tế trưởng của Khu vực đồng euro và Anh tại Công ty Quản lý Tài sản toàn cầu của UBS cho rằng, việc tăng cường tốc độ tăng trưởng kinh tế toàn cầu, giảm áp lực lạm phát và sự làm lạnh trên thị trường lao động sẽ mở ra cánh cửa cho việc cắt giảm lãi suất chính của các ngân hàng trung ương lớn trong năm nay.
Phân tích của Reuters cho thấy, sự thay đổi đáng chú ý từ “hồi bình” của Fed đã tăng cường quan điểm rằng việc cắt giảm lãi suất có thể đến sớm và nhanh hơn. Tuy nhiên, ngoài Fed, các ngân hàng trung ương ở các khu vực khác, bao gồm cả châu Âu, chưa phản ứng rõ ràng với việc cắt giảm lãi suất dự kiến, điều này có thể dẫn đến sự bất đồng quan điểm giữa thị trường và người quyết định chính sách về thời điểm cắt giảm lãi suất.
Việc cân bằng giữa chống lạm phát và duy trì tăng trưởng kinh tế vẫn còn nhiều không chắc chắn, mặc dù dấu hiệu điều chỉnh chính sách tiền tệ đã xuất hiện trên khắp thế giới. Một mặt, mặc dù lạm phát đã giảm nhưng vẫn ở mức cao và vẫn có khả năng tái phát. Ví dụ, tại khu vực châu Âu, lạm phát vẫn duy trì ở mức cao hơn mục tiêu do vấn đề giá năng lượng và chi phí lao động. Ngân hàng Trung ương châu Âu dự đoán rằng tốc độ giảm của lạm phát khu vực euro sẽ chậm lại vào năm 2024.
Mặt khác, với việc tiếp tục tăng lãi suất đột ngột, rủi ro trong ngành ngân hàng ở Mỹ và châu Âu tăng cao, thanh khoản toàn cầu suy giảm, rủi ro vỡ nợ của các nền kinh tế mới nổi tăng cao, các ảnh hưởng tiêu cực từ việc siết chặt môi trường tài chính và nguy cơ tiềm ẩn không ngừng tích tụ dẫn đến tốc độ tăng trưởng kinh tế tiếp tục giảm đi.
Dữ liệu gần đây cho thấy, nhiều nền kinh tế lớn trên thế giới đang trải qua tình hình tăng trưởng kinh tế yếu. Trong quý III năm 2023, kinh tế khu vực euro đã giảm 0,1% so với quý trước, kinh tế của Liên minh châu Âu tăng 0%, kinh tế Anh tăng 0% và kinh tế Nhật Bản giảm 0,5% so với quý trước, tính theo tỷ lệ hàng năm giảm 2,1%, đây là lần đầu tiên trong năm trước đó kinh tế giảm đi trong quý.
Vì đối mặt với tình trạng khó xử này, các ngân hàng trung ương trên toàn cầu vẫn duy trì một tinh thần thận trọng trong việc đưa ra quyết định thực tế và quản lý kỳ vọng. Trong hướng dẫn chính sách tiền tệ mới nhất của mình, Ngân hàng Trung ương châu Âu đã loại bỏ những phát ngôn trước đây về khả năng lạm phát “duy trì ở mức cao trong thời gian quá dài”, nhưng vẫn cho rằng “hiện tại không phải là thời điểm để nới lỏng”. Chủ tịch Fed Powell cho biết, mặc dù Fed đã có tiến triển trong việc giảm lạm phát, nhưng vẫn còn một quãng đường dài phía trước, Fed đang cân nhắc một cách thận trọng liệu cần thêm các biện pháp hay
